In de eerste sessie van de nieuwe reeks gingen we in gesprek met André Kuipers. Hij is Nederlands meest ervaren ESA-astronaut en actieve ambassadeur van meerdere groene initiatieven op het gebied van duurzaamheid, educatie en biodiversiteit.

Tijdens zijn ruimtemissies hing André veel en vaak bij het raam om van het uitzicht te genieten. Hij zag een wereld zonder grenzen met prachtige woestijnen, bossen, de mooiste eilanden en uitgestrekte oceanen. Maar hij zag ook hoe kwetsbaar onze planeet is, hoe flinterdun de dampkring is en luchtvervuiling boven grote steden toeneemt. Een ongewoon perspectief van de aarde zoals maar weinigen haar zagen: vanuit de ruimte.

De schoonheid in contrast met de kwetsbaarheid van de aarde

“Vroeger was ik heel optimistisch, maar ook een beetje naïef. Mijn broer was bioloog vertelde me lang geleden al over duurzaamheid en de uitdaging waar we voor staan, maar ik dacht dat het wel mee viel. Maar dat veranderde al snel na mijn eerste ruimtevlucht.

Als astronaut kijk je heel veel naar buiten. Soms is dat ook voor werk – als er bijvoorbeeld een vulkaanuitbarsting is – maar het is vooral wat je doet in je vrije tijd. Tijdens mijn eerste vlucht tijdens het naar buiten kijken zag ik miljoenen lichtjes in India, eindeloze woestijnen in Afrika, en duizenden lampjes in de oceaan van vissersschepen. Het is fascinerend en beangstigend tegelijk. Toen realiseerde ik me pas hoe weinig vruchtbare grond we hebben ten opzichte van zout water, bergen en woestijnen.

Hier werd ik erg claustrofobisch van. Niet voor mezelf omdat ik in een ruimtestation over de aarde vloog, maar voor de aarde als kleine oase in een vijandig heelal. Als we het op aarde niet goed aanpakken, dan kunnen we nergens heen en zitten we vast. Toen ik terugkwam van mijn eerste ruimtereis ben ik vervolgens naar verschillende NGO’s gestapt – zoals het WNF – omdat ik iets wilde doen voor onze planeet.

Vanuit André’s perspectief – waar staan we nu?

“Je hebt meer dan het blote oog nodig om te zien dat het niet goed gaat met de aarde. Je ziet dan enkel een momentopname. Dankzij wetenschappelijke ontwikkelingen kan je met satellieten veel meer meten over een langere periode – en zo beter begrijpen wat er gebeurt.

We kunnen zo bijvoorbeeld zien hoe stukje bij beetje de regenwouden gekapt worden. Waar het eerst groen was zie je dan allemaal bruine vierkantjes verschijnen. Een ander voorbeeld zijn vissersboten op zee. Allereerst zie je daar verbazingwekkend veel lichtjes van vanuit de ruimte. Maar daarnaast kunnen we ook zien dat die lichtjes steeds verder van de kust af varen. Door over vissen veranderen we waar de vissen zwemmen. En sterker nog, vissen worden kleiner en worden schaarser.

Bossen verdwijnen, oceanen worden leeggevist, en daarmee snijden we ons in onze eigen vingers. We moeten oppassen dat we onze aarde niet verpesten. Steeds meer mensen hebben het door, en er gebeuren al heel veel goede dingen, maar het gaat nog steeds langzaam, waarschijnlijk te langzaam.

We moeten de oplossing voor de problemen van nu op aarde vinden

Op dit moment komen er 385.000 mensen per dag bij op de wereld. 385.000 mensen elke dag die schoon water, elektriciteit, en een dak boven hun hoofd willen, wat ook hun goed recht is. Maar de aarde draait nu al overuren. De vraag is hoe we op aarde met zoveel mensen kunnen leven en toch een balans vinden met de wereld.  Je hoort soms verhalen dat andere planeten voor ons de uitvlucht gaan zijn. Maar als we de huidige populatie alleen al in stand willen houden, betekent dat dat we 385.000 mensen per dag de ruimte in moeten schieten, dat is natuurlijk niet haalbaar.

Toch valt er wel wat voor het ruimtereis perspectief te zeggen. Biologisch gezien ben je namelijk als je als een diersoort maar in één biotoop leeft, heel kwetsbaar. De panda’s bestaan alleen nog maar als diersoort omdat wij ze zo leuk vinden. Maar als een diersoort in heel veel biotopen kan leven, dan ben je een stuk weerbaarder. Voorbeelden van dat soort diersoorten zijn ratten, kakkerlakken en mensen. De aarde als geheel kan je ook als een biotoop zien, wat ons als mensen kwetsbaar maakt. Biologisch gezien zou het dus wel degelijk verstandig zijn om ons over meerdere biotopen te verspreiden. In onze tijd zal het nog niet gebeuren, maar het is best voor te stellen dat mensen op een gegeven moment permanent op mars kunnen gaan leven. Of zelfs op verre exoplaneten. Maar dat is zo’n lange tijdslijn dat het nog pure science fiction is. We kunnen simpelweg wegvliegen dus niet als oplossing voor de problemen van nu zien.

Vanuit André’s perspectief – bij wie ligt de verantwoordelijkheid?

De verantwoordelijkheid ligt eigenlijk bij iedereen. Een wijzend vingertje vindt niemand fijn, maar gelukkig zien we al wel veel consumenten en bedrijven verantwoordelijkheid nemen.

Consumenten kunnen een grote rol spelen door te kijken naar de dingen die ze kopen. Veel plastic is natuurlijk slecht, maar spullen die vanaf heel ver gebracht moeten worden is ook niet goed. Transportatie is ook erg vervuilend. Maar mogelijk nog belangrijker in het loslaten van steeds nieuwe dingen willen kopen in onze consumptiemaatschappij. Repareer dingen in plaats van iets nieuws te kopen. En als je iets weggooit zorg dat het gerecycled wordt.

Bedrijven hebben natuurlijk ook een belangrijke verantwoordelijkheid. Bedrijven moeten heel goed kijken of wat ze vervuilen in verhouding staat tot wat ze bijdragen. Neem commerciële ruimtevluchten bijvoorbeeld. We zien nu dat een ruimtevlucht maken tot vakantiemogelijkheden gaat behoren. Dat is normaal in het verloop van een industrie, en varen op een schip heeft hetzelfde verloop gehad bijvoorbeeld. Het begint heel experimenteel, dan wordt het vaak militair, dan wordt het ingezet voor vrachtvervoer, en uiteindelijk kunnen mensen ermee vervoerd gaan raken. Dit gaat ook met ruimtevaart gebeuren. Nu wisselt het heel erg hoe milieuvervuilend ruimtereizen zijn, Blue Origin raketten vliegen bijvoorbeeld op knalgas en zijn daardoor relatief erg schoon. Maar je moet dus heel goed afwegen hoeveel vervuiling geeft ten op zicht van wat het op gaat leveren, en dat is voor toerisme lol voor een paar mensen.

Qua innovaties zijn er ook veel hele gave nieuwe mogelijkheden. Zo kan kweekvlees enorm veel helpen met de uitstoot van de vleesindustrie. Er is nu een trend gaande waarin groene alternatieven bijna evenveel gemakt opleveren als de vervuilende alternatieven, of zelfs meer. Zo wordt het steeds makkelijker om goede keuzes te maken en dat is heel veelbelovend. In de toekomst voorzie ik ook nog wel meer extreme initiatieven, zoals bijvoorbeeld grondstoffen winnen in de ruimte, maar daar zijn we helaas nog niet.

Vanuit André’s perspectief – waar te beginnen?

Als je aan de slag wil met duurzaamheid moet je kijken naar je mogelijkheden. Het belangrijkste wat je kan doen is kijken naar je eigen consumptiegedrag. Je kan daar meteen al stappen in maken door eens verder te kijken in de supermarkt. Minder vlees eten kan bijvoorbeeld en hele grote impact hebben. Kijk ook eens naar de keurmerken van wat je koopt. Er zijn keurmerken voor vlees, vis, voor hout, en nog veel meer die je helpen goede keuzes te maken. Elektrisch rijden is ook nog een makkelijke stap als je toch al een nieuwe auto moet kopen. Hetzelfde geldt voor het beter isoleren van je huis. De truc is om te kijken naar dingen die je toch al moet doen, zoals boodschappen doen, een nieuwe auto regelen of je huis verbouwen. Als je in zo’n situatie komt, kijk dan ook eens naar de groenere opties die je op zo’n moment laagdrempelig kan kiezen.

Kijkend naar je omstandigheden kan je heel veel doen. Dat kan in kleine stappen en hoeft niet allemaal tegelijk, maar denk wel goed na over je keuzes!