‘When in doubt, follow the money,’ was een cruciale aanwijzing van de anonieme bron Deep Throat aan de twee journalisten Bob Woodward en Carl Bernstein die op het punt stonden het Watergate schandaal te onthullen. Zo. Met deze lange eerste zin hebben we meteen de sfeer te pakken die onderzoeksjournalist Eric Smit omgeeft: spanning, mysterie, klinkende namen, klassiekers, anonieme bronnen en fijnmazig speurwerk. O ja, in zijn studiejaren was Eric ook professioneel squasher, hij was jarenlang naaste collega van Jort Kelder bij het blad Quote en in 2016 was hij winnaar van het programma De Slimste Mens. Eric is een zeer verdienstelijk onderzoeksjournalist. Zijn research gaat over mensen, organisaties en systemen die zich, vooral financieel-economisch, misdragen of de samenleving zwaar benadelen. Het toeval wil dat op de dag dat hij een onlinepresentatie geeft aan &samhoud medewerkers, een onthullend artikel over farmaceut Roche de media en de publieke opinie mobiliseert. Waar gaat het over? Roche heeft het patent op de receptuur van een vloeistof die nodig is voor coronatesten. Roche wil dat niet prijsgeven. Na twee dagen gaat Roche, onder druk van de omstandigheden en de druk van buiten, overstag.(Impressie keynote Eric Smit, opleidingsdagen &samhoud, maart 2020)

Smit werkt voor het bedrijf Follow The Money (FTM) waarvan hij medeoprichter is. De naam FTM is een eerbetoon aan de twee grondleggers van de onderzoeksjournalistiek wiens werk zoveel impact had dat het indertijd leidde tot het aftreden van president Nixon. Maar het zinnetje follow the money verwijst ook naar de onderzoeksmethode van Eric en zijn collega’s. En dat is waarom we hem zo graag zijn verhaal laten doen bij GEDRAG IN KAART BRENGEN? FOLLOW THE MONEY! Impressie keynote Eric Smit, opleidingsdagen &samhoud, maart 2020 &samhoud. Want als je continu inzoomt op financiële misstanden en op de mensen die daarachter zitten, dan moet je ook veel weten over het gedrag dat deze mensen zo kenmerkt. En dat helpt ons om onze kennis te verrijken op ons eigen terrein: solving strategic problems through the behaviour of people.

Over Money gesproken, Smit begon zijn journalistieke carrière bij het blad Quote, die van de Quote 500. Smit vertelt dat iedereen in die lijst van superrijke Nederlanders in meer of mindere mate past in de categorie sociopaat, narcist, psychopaat, groot ego en hij-of-zij-die-gaat-over-lijken. Smit illustreert het aan de hand van anekdotes over Roel Pieper en diens investeringen in ‘technologie die de wereld op zijn kop gaat zetten’, waarover hij het boek De Broncode schreef. Maar ook bij Nina Brink wordt uitgebreid stilgestaan. Over haar schreef Smit het boek De onweerstaanbare opkomst van een powerlady. Brink beantwoordde al die aandacht met rechtszaken tegen Smit tot beslagleggingen aan toe. De doorbraak voor FTM was artikel dat hij schreef over VVD-partijvoorzitter Henri Keizer en diens schimmige overname van het crematiebedrijf De Facultatieve voor – als je er eens goed voor ging zitten – wel heel weinig geld.

Met doorbraak bedoelt hij dat het Henri Keizer verhaal FTM op de kaart zette en een enorme groei aan abonnees tot gevolg had. Het bedrijf drijft voor het grootste deel op leden (16.000) en voor de rest op giften. Financiële onafhankelijkheid waarborgt op die manier de journalistieke onafhankelijkheid, vindt Smit.

Mensen en hun gedrag
Aan de hand van Smits voorbeelden, Zoomen we met zijn allen in op mensen en hun gedrag. Mensen die doelbewust fraude plegen, zijn eigenlijk minder interessant voor Smit. Het gaat hem juist om mensen die fraude plegen en tegelijk overtuigd zijn dat ze zich aan de wet hebben gehouden. Die mensen zijn interessant. Zij maken gebruik van de randjes van de wetgeving. En gaan daar soms net overheen. Het zijn mensen die zelf zoveel mogelijk controle willen hebben en een ander buiten willen houden. Niet luisteren, machtsvertoon en een gevoel van onaantastbaarheid kenmerken een groot ego. Zo dacht Henri Keizer alsnog voorzitter van de VVD te kunnen worden. Had hij zich gedeisd gehouden, legt Smit uit, dan was hij nog enigszins buiten schot gebleven. De vraag rijst wat de drijfveren zijn van de accountant die het goochelen met cijfers goedkeurt. Volgens Smit kan dat natuurlijk liggen aan de incompetentie van de accountant, maar indachtig het mantra Follow the money is het verbeteren van de eigen (financiële) positie een belangrijke drijfveer. Een andere drijfveer is zakelijk belang. De druk op een accountant is groot. De opdrachtgever is ook broodheer. Dus dan kijk je soms weg. Volgens Smit is daar maar een oplossing voor: de controlerende tak van accountants moet door de samenleving worden betaald. Dat is volgens hem de enige manier om een accountant zijn rol op een deugdelijke manier te kunnen laten innemen.

Skills
Wat kan een onderzoeksjournalist, of meer gerelateerd aan &samhoud, wat kunnen wij leren van de vaardigheden van een onderzoeksjournalist? Eric Smit maakt een koppeling die voor ons herkenbaar is: inhoudelijke kennis en mensenkennis. Hij somt op:
– Emotionele intelligentie: wat voor mensen heb je tegenover je?
– Empathisch vermogen: Wat neem je waar? Herken je de cues in hun gedrag?
– Sensitief: Ben je in staat om zwakke signalen op te pikken?
– Inhoudelijk: je moet heel goed naar cijfers kunnen kijken. Je moet een spoor vinden, hoe klein of verborgen ook.

En de vaardigheid om een verhaal te kunnen vertellen of op te schrijven.

Auteur: Jochem Huijps