Toch is de neiging om te zwijgen over fouten diepgeworteld, niet alleen in de zorg. Ook de overheid heeft geen goede reputatie op dit gebied. Defensie bleek al 15 jaar te weten dat medewerkers aan het kankerverwekkende chroom-6 waren blootgesteld, voor in 2014 een onderzoek startte. Pas in 2018 erkende Defensie verantwoordelijk te zijn voor de gezondheidsklachten van de betrokken medewerkers.

‘De angst voor reputatieschade is sterk. Maar angst is ook een slechte raadgever.’

Waar komt toch de behoefte vandaan om te zwijgen over fouten? De angst voor reputatieschade is sterk. Maar zoals zo vaak is angst ook hier een slechte raadgever. De ervaring leert dat op enig moment toch bekend wordt dat er fouten zijn gemaakt. Sterker nog, geheimzinnigheid voedt de nieuwsgierigheid van de buitenwereld. En als dan de fouten wereldkundig worden, is het leed vaak niet te overzien. Er zijn dan niet alleen fouten gemaakt, maar ook nog eens zaken verzwegen.

Juist het zelf communiceren over gemaakte fouten draagt bij aan het vertrouwen in de integriteit van een organisatie. En dat is belangrijk, want als een organisatie niet als betrouwbaar wordt gezien zal ook zijn oordeel niet worden vertrouwd. De AFM koos er in 2016 voor een kritisch onderzoek naar haar eigen optreden in het rentederivatendossier, zelf openbaar te maken. Onderzoek laat zien dat het vertrouwen in de AFM daarna zelfs toenam. Openheid loont dus.

Zwijgen over fouten heeft ook gevolgen voor het handelen binnen de organisatie zelf. Mensen gaan fouten bedekken, daar waar ze juist gemeld moeten worden. Er is veel te winnen met een open foutencultuur. Zeker niet alleen in de zorg. In organisaties waarin het personeel kan leren van fouten, neemt de kwaliteit van de dienstverlening toe, is sprake van meer ethisch gedrag en zijn ook de financiële prestaties beter.

Ik moet denken aan de woorden van Adrienne Cullen, zelf slachtoffer van een medische fout. Ze streed tot haar dood voor meer openheid in de zorg. ‘Een fout maken is erg, maar er niets van leren is nog erger’. Een open deur? Als dat zo is dan zou een wettelijk verbod op zwijgcontracten toch overbodig moeten zijn.

Deze column is oorspronkelijk verschenen in het Financieel Dagblad en is voor FD-abonnees ook te lezen via https://fd.nl/auteur/femke-de-vries.

Auteur: Femke de Vries, managing partner bij &samhoud, bijzonder hoogleraar toezicht aan de Rijksuniversiteit Groningen en oud-bestuurslid van toezichthouder AFM. Reageer via columnist@fd.nl.